Krajowy Plan Odbudowy – początek, a nie finał sporu

Wtorek 4 maja zapisze się jako przełomowy dzień w polskiej polityce, niezależnie od tego, czy Sejm ratyfikuje europejski Fundusz Odbudowy, czy nie. W tle Krajowy Plan Odbudowy, o który trwa nie mniej gorący spór niż o samą ratyfikację. W sporze tym wspólnym głosem mówią samorządowcy, organizacje społeczne i przedsiębiorcy.

W majówkowy weekend rzecznik rządu Piotr Müller poinformował, że Komisja Europejska otrzymała ostateczną wersję Krajowego Planu Odbudowy i żadne zmiany już nie są możliwe. Informacja ta ucieszyła polityków lewicy, bo ich zdaniem w ten sposób rząd wywiązał się z umowy i otworzył przed nią drogę do głosowania za ratyfikacją europejskiego Funduszu Odbudowy.

Weekendowa informacja zaskoczyła natomiast środowiska samorządowe, obywatelskie i przedsiębiorców, przekonane, że obowiązuje konkluzja przyjęta w piątek 30 kwietnia na posiedzeniu Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Posiedzenie to, z inicjatywy samorządowców, odbyło się z udziałem przedstawicieli organizacji społecznych i przedsiębiorców.

Wobec krytyki samego KPO, mimo zawartych w nim poprawek i wątpliwości odnośnie do wdrażania planu, pozostawiono otwartą furtkę do dalszej pracy zarówno nad KPO, jak i systemem wdrażania. I uzgodniono ze stroną rządową, że 5 maja odbędzie się inauguracja zespołu roboczego.

Gdzie więc jesteśmy? Faktem jest, że KPO został przekazany Komisji Europejskiej, choć termin składania dokumentów mija w połowie maja. Niezależnie od rzeczywistego statusu przesłanego planu nie jest pewne, czy Komisja przyjmie go w przedstawionej wersji. Wielu ekspertów zwraca uwagę na jego wady, szczegółowe opracowania pojawią się w tym tygodniu – tekst KPO liczy 500 stron i wymaga uważnej lektury.

Niezależnie więc od triumfalnych wypowiedzi polityków spodziewać się można jeszcze wielu zaskoczeń. Na razie podsumowanie procesu pracy nad Krajowym Planem Odbudowy przygotowanym przez organizacje społeczne, które doprowadziły w marcu do serii wysłuchań publicznych nad KPO.

Krajowy Plan Odbudowy – organizacje społeczne zabierają głos

30 kwietnia rząd przyjął Krajowy Plan Obudowy i Zwiększania Odporności (KPO) i przesłał go KE. Przekazanie dokumentu ma, jak zaznaczył wiceminister funduszy i polityki regionalnej Waldemar Buda, charakter nieformalny. Termin wyznaczony przez Komisję upływa w połowie maja, co daje dwa tygodnie na dyskusje i dialog z Komisją.

Tekst KPO przyjęty przez rząd różni się od wersji pierwotnej, która była przedmiotem wysłuchań publicznych zorganizowanych 22-30 marca z inicjatywy przedstawicieli organizacji społecznych uczestniczących w pracach Podkomitetu do spraw Rozwoju Partnerstwa. Wysłuchania zorganizowały Fundacja Stocznia i Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych we współpracy z Ministerstwem Funduszy i Polityki Regionalnej.

Podczas 25 godzin wysłuchań uwagi do KPO przedstawiło 413 przedstawicieli i przedstawicielek samorządów, partnerów społecznych i gospodarczych, organizacji pozarządowych, ruchów społecznych oraz osoby prywatne. W spotkaniach udział wzięło 1,6 tys. osób, a ponad 6 tys. obejrzało transmisję online. W każdym z wysłuchań uczestniczyło w roli słuchaczy kilkunastu przedstawicieli rządu (w tym kilku w randze ministerialnej). Wysłuchania były obserwowane przez przedstawicieli Komisji Europejskiej. Nagrania wideo oraz transkrypcje wypowiedzi dostępne są na stronie www.wysluchanieplanodbudowy.pl. Zostały też wysłane do wszystkich klubów parlamentarnych.

30 marca, podczas debaty podsumowującej wysłuchania, odpowiedzialny za przygotowanie planu minister Waldemar Buda zapowiedział uwzględnienie wielu ze zgłaszanych propozycji, w tym otwarcie na „pełen przekrój zainteresowanych, którzy mogliby uczestniczyć w procesie wdrażania środków z Krajowego Planu Odbudowy”, i skorygowanie „błędu krytycznego” w postaci braku mechanizmu kontroli społecznej nad jego wdrażaniem.

26 kwietnia w związku z brakiem informacji o postępach prac nad KPO przedstawiciele samorządu terytorialnego, przedsiębiorców i organizacji uczestniczących w wysłuchaniach publicznych wystosowali apel do premiera o przedstawienie przed wysłaniem do KE nowej wersji KPO i zgłosili ofertę współpracy przy tworzeniu ustawy wdrożeniowej zapewniającej efektywną społeczną kontrolę realizacji Planu.

W odpowiedzi 30 kwietnia zwołane zostało posiedzenie Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, poświęcone rozmowie o nowej wersji KPO, przesłanej dzień wcześniej stronie samorządowej. W spotkaniu tym z inicjatywy strony samorządowej udział wzięła Karolina Dreszer-Smalec, przedstawicielka środowiska organizacji społecznych, prezeska zarządu współorganizującej proces wysłuchań Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych, oraz Maciej Witucki, przedstawiciel środowiska przedsiębiorców, prezydent Konfederacji Lewiatan.

Przedstawiciele strony społecznej i samorządowej, doceniając uwzględnienie części z prezentowanych w ramach konsultacji i wysłuchań opinii i postulatów, w tym włączenie samorządów i organizacji społecznych w jego realizację oraz poszerzenie składu Komitetu Monitorującego, zgłosili do nowej wersji KPO szereg krytycznych uwag. Wskazali na konieczność wprowadzenia zasadniczych zmian i uzupełnień zarówno w zakresie proponowanych reform i interwencji, jak i sposobów realizacji zakładanych celów: budowy odporności społecznej i zdolności reagowania kryzysowego, redukcji emisji i osiągnięcia neutralności klimatycznej, cyfrowej i zielonej transformacji polskiej gospodarki. Zwrócili uwagę na konieczność sformułowania jasnych procedur i kryteriów oceny projektów kwalifikowanych do wsparcia oraz uszczegółowienia roli, składu i kompetencji Komitetu Monitorującego. W komunikacie z posiedzenia podsumowującym spotkanie przedstawiciele rządu i samorządu zadeklarowali dalszą współpracę nad KPO i powołanie zespołu roboczego, który pracować ma nad zasadami wdrażania KPO. Pierwsze spotkanie zespołu zaplanowane jest na 5 maja.

Podczas posiedzenia Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu przedstawicielka Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych zaapelowała o zorganizowanie tzw. odwróconego wysłuchania publicznego, podczas którego przedstawiciele rządu zaprezentowaliby zmiany w Krajowym Planie Odbudowy wynikające z konsultacji i wysłuchań publicznych i odnieśli się do uwag, które nie zostały w nim uwzględnione. Doprowadzenie do takiego wysłuchania, a także zaproponowanie skutecznych mechanizmów kontroli realizacji KPO, które dawałyby gwarancję zapewnienia przejrzystości podejmowanych działań oraz realnego monitorowania sposobu wdrażania KPO i osiągania jego głównych celów, staje się dziś priorytetem organizacji społecznych.

Mamy nadzieję, że w ciągu nadchodzących dwóch tygodni, podczas których toczyć się mają prace zespołu roboczego powołanego przy Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu, uda się Plan poprawić. Wiele gotowych pomysłów i uwag na jego uzupełnienie i ulepszenie znajduje się w transkrypcji wysłuchań.

Organizatorzy publicznych wysłuchań Krajowego Planu Odbudowy:
Karolina Dreszer-Smalec, Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych, [e-mail]
Kuba Wygnański, Fundacja Stocznia, [e-mail]