Skok w barok. Po Forum Przyszłości Kultury

Fot. Edwin Bendyk, slam „Aż do skutku”, prezentacja Cecylii Malik

Czy przyszłość jest jeszcze możliwa? Pytanie nie tak absurdalne w czasach, gdy to nie teksty religijne, lecz raporty naukowe posługują się językiem apokalipsy.

Jak uniknąć katastrofy? Proponując alternatywę – propozycję takiego urządzenia świata, by pomieściły się w nim wszystkie istoty, który jednak nie będzie oznaczał konieczności rezygnacji z dobrego życia (choć nie oznacza to kontynuacji dotychczasowych stylów życia). Wizję taką przedstawiła podczas niedawnego Forum Przyszłości Kultury Olga Tokarczuk.

Przyszłość w ośmiu punktach

Jej ośmiopunktowy zaprezentowany podczas „Śniadania z klimatem” (w którym udział wzięły także Agnieszka Holland i Joanna Rajkowska) plan zachwyca barokowym rozmachem, oświeceniową precyzją i rewolucyjną odwagą: potraktowanie świata jako żywej istoty, odejście od monoteizmu na rzecz politeizmu, prywatyzacja religii we wszystkich aspektach doświadczenia religijnego, odrzucenie pojęcia tożsamości jako czegoś stałego, esencjalnego, edukacja zmiennych perspektyw, filozofia ekscentryczności, filozofia samoograniczenia, dusza jako uniwersalna substancja łącząca ze światem.Będę jeszcze więcej o wizji Tokarczuk pisał, analizując krytycznie jej elementy, w tym momencie przytaczam jej propozycję jako doskonałą ilustrację dla postulatu Andrzeja W. Nowaka, jednego z autorów „Słownika Przyszłości”. Nowak w swym eseju definiuje pojęcie wyobraźni pisząc, że w ambiwalentnym doświadczeniu nowoczesności potrzebujemy szerokiego spojrzenia na rzeczywistość, jakim charakteryzował się barok:

Barokowość to odtwarzanie sił, sieci, złożonych trajektorii sprawstwa, to przyglądanie się historii naszych zbiorowości pod każdym możliwym kątem, to ciągłe zmiany perspektyw. Barokowa wizja świata to otwarcie wyobraźni, która nie boi się, nie waha zaryzykować radykalnego otwarcia na to, co Inne, pozapodmiotowe: konstytuująca nas, różnicę/granicę, istoty pozaludzkie, boskie, rośliny, kłącza. Barokowość wyobraźni to zwrócenie uwagi na potrzebę ćwiczenia zdolności śledzenia wielu porządków naraz oraz umiejętności powstrzymywania się od pospiesznego zamykania „koncertu doświadczenia” w znanych nam już melodiach. To potrzebne, żeby wyjść poza rytuał odtwarzania swojego usytuowania. Bez tego nie można zobaczyć całej gamy uwarunkowań, które doprowadziły do tego, że jesteśmy tym, kim jesteśmy, i w tym miejscu, w którym jesteśmy.

Pokusa baroku

Andrzej Nowak, filozof zajmujący się relacjami między nauką, techniką i społeczeństwem, zdaje sobie jednak sprawę, że ucieczka w barok niesie z sobą reakcyjną pokusę odwrotu od racjonalności i nowoczesności. Dlatego to barokowe otwarcie wyobraźni ma mieć charakter chwilowy, służyć rekonstrukcji świata przez uwzględnienie nowych form podmiotowości i sprawstwa wykluczonych w antropocentrycznym projekcie nowoczesnym.

Barokowy w swym wyrazie był też artystyczny slam „Aż do skutku”, podczas którego artyści i artystki prezentowali swoje projekty sztuki zaangażowanej w sprawy środowiska, wspólnoty, pamięci. Uniwersalne w swym planie etycznym, kameralne, jeśli chodzi o skalę działania, z uznaniem dla konkretnych społeczności i losów, bez ambicji zmieniania świata z pominięciem zamieszkujących go istot.

Aż do skutku. Slam z wystąpieniami o poszukiwaniu skutków sztuki w życiu codziennym➤ uczestnicy: Zuzanna Hertzberg, Edyta Jarząb, Cecylia Malik, Rafał Milach, Agnieszka Pajączkowska, Natalia Romik, Daniel Rycharski, Jana Shostak, Anna Siekierska, Magdalena Staroszczyk, Jaśmina Wójcik, Michał Zadara➤ moderator: Sebastian CichockiorazRok Antyfaszystowski. Zaproszenie do działania➤ Prezentacja idei Roku Antyfaszystowskiego i podsumowanie wyników sesji roboczej

Opublikowany przez Teatr Powszechny Sobota, 8 grudnia 2018

Energia i oryginalność propozycji prezentowanych podczas slamu i w trakcie „Śniadania z klimatem” pomysły pokazały, że sztuka zdołała przełamać schematy bezalternatywności i tworzy nowe imaginaria. Czy to wystarczy, by zainicjować zmianę rzeczywistości społecznej i politycznej? To już zależy od wyobraźni polityków, społeczników i aktywistów.

Polityka twórczego chaosu

Forum na to pytanie nie dało jednoznacznej odpowiedzi. Sesja zamykająca poświęcona polityce właśnie i feminizacji tej sfery okazała się najbardziej schematyczna, najmniej poruszała wyobraźnię.

Feminizacja polityki➤ uczestnicy:– dr Justyna Glusman – ekonomistka i naukowczyni, działaczka społeczna– Aldona Machnowska-Góra – zastępczyni dyrektora STUDIO teatrgalerii– dr Ewa Rumińska-Zimny – ekonomistka– Joanna Scheuring-Wielgus – polityczka i aktywistka– dr Katarzyna Sztop-Rutkowska – socjolożka– dr hab. Joanna Wowrzeczka – akademiczka, aktywistka i radna Cieszyna– prof. Maciej Gdula – socjolog➤ moderatorka: Agata Diduszko-Zyglewska

Opublikowany przez Teatr Powszechny Niedziela, 9 grudnia 2018

Dlatego odwołam się do Manuela Castellsa, który w najnowszej swej książce „Rupture” także proponuje „barokowy” zwrot w polityce w odpowiedzi na pytanie, jak wyjść z chaosu bezkrólewia:

Maybe not to build a new order, but rather, perhaps, to configure a creative chaos in which we learn to flow with life’s current, instead of forcing it into bureaucracies and programming it into algorithms. Given our historical experience, maybe learning to live in chaos would be less harmful than conforming to the discipline of yet another order.

Wszystkie te intuicje korespondują z pojęciami „Słownika Przyszłości”, gdzie obok wyobraźni definiowanej przez Andrzeja W. Nowaka Marek Krajewski przedstawia komplementarność, Anna Nacher zamieszkiwanie, Tomasz Rakowski lokalność, Mirosław Filiciak algorytmy, Tomasz Kozak projektowanie, Jerzy Kociatkiewicz i Monika Kostera organizacje, Agata Sikora troskę, Xawery Stańczuk kontrkulturę i Agata Skórzyńska uczenie się. Będę każde z haseł analizował szczegółowo.

Rok Antyfaszystowski

Podczas Forum działo się jednak znacznie więcej, choć pozostaje pytanie, na ile siła jego oddziaływania ograniczyła się do zamkniętej kapsuły Teatru Powszechnego. Dobrym testem będzie najbliższy rok, kiedy z oddolnej inicjatywy artystów i artystek wspartej już w tej chwili przez ponad sto instytucji kultury i sztuki z całej Polski organizowany będzie Rok Antyfaszystowski.

Założenia tego przedsięwzięcia były prezentowane na zakończenie slamu „Aż do skutku”, tematyka zagrożenia faszyzmem miała także niezależną odsłonę podczas sesji „Strumyczki faszyzmu. Od diagnozy do oporu”.

Strumyczki faszyzmu. Od diagnozy do oporu➤ uczestnicy:– prof. Małgorzata Fuszara – prawniczka i socjolożka– Magdalena Gawin – Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii nr 1 „SOS”– Piotr Laskowski – ISNS UW– Honorata Sadurska – Marsz Równości w Lublinie➤ moderatorki: Julia Minasiewicz, Sebastian Słowiński

Opublikowany przez Teatr Powszechny Niedziela, 9 grudnia 2018